- Mam już 75 lat, jeszcze trochę pożyję, choć czuję się coraz słabsza i chora – mówi Teresa, która od 20 lat mieszka samotnie w swoim dwupokojowym domku z ogródkiem – Ostatnio gdy zachorowałam na grypę, jeden dzień nic nie jadłam. Nie miał kto pójść do sklepu. Potrzebuję stałej pomocy, bo moi znajomi, którzy czasami coś dla mnie robią też mają swoje plany i obowiązki. Ja, jako obca osoba, jestem w ich życiu na dalszym miejscu.
Teresa straciła męża, dwie dekady temu, zabrał go rak. Dzieci nie mieli, dalsza rodzina mieszka daleko. Teresa nie sporządziła jeszcze testamentu, bo i nie bardzo wie, komu ma swój majątek zapisać. Jej dom jest stary i wymaga generalnego remontu. Ogród jest zarośnięta i zaniedbany, bo ona nie ma siły żeby powycinać krzaki i porządnie działkę sprzątnąć. Ma zbyt niską emeryturę aby kogoś wynająć. Na pierwszym planie są ważniejsze potrzeby, leki które są dla niej potwornie drogie, rachunki za ogrzewanie i prąd. Te wydatki pochłaniają prawie całe pieniądze.
- Mam chore serce, nadciśnienie, kłopoty z cukrem, łatwo się męczę i mam nadwagę – wymienia – Wiem, że powinnam schudnąć, zdrowo się odżywiać. Tylko zdrowe jedzenie kosztuje, a ja zajadam samotność i stres. Ciasto do herbaty to mój grzech, ale tylko to mi zostało z przyjemności.
Jedynym jej towarzystwem jest piesek, kundelek i kot. Oba zwierzaki to przybłędy.
Rodzina Teresy mieszka na drugim końcu Polski. Teresa w młodym wieku przeniosła się do męża. Sprzątała biura, pracowała w sklepie. Mąż kupił mały budynek i działkę od zakładu, w którym pracował. Firma dawno upadła, to były lata 90-te zeszłego wieku. On też był sam, jego bliscy mieszkali na wsi, poumierali, wyjechali za granicę.
- O moje zwierzaki też się martwię, co się z nimi stanie gdy odejdę, to takie dobre istoty, prawdziwa pociecha w moim życiu – przyznaje.
Teresa ma słaby kontakt z ludźmi, mało wychodzi i sama lubi spokój. Dla rozrywki ogląda seriale telewizyjne. Obok powstają co prawda nowe domy, ale po południu na ulicy praktycznie nie ma nikogo. Kobieta nie ma samochodu, ani prawa jazdy, do najbliższego sklepu chodzi z na piechotę, z wózkiem na zakupy.
- Kiedyś mi to nie przeszkadzało, była cisza w nocy, nie to co na niektórych osiedlach - opowiada – Ale teraz czuję, że w razie potrzeby ja jestem sama. Nikt mnie nie napadnie, bo tu bieda i to widać. Gdyby jednak coś mi się stało, niechbym upadła i się połamała, albo zasłabła, nikt mi nie pomoże.
Znajoma namówiła ją, aby zaczęła korzystać z pomocy opiekunów społecznych. Tak chce zrobić, przynajmniej z kimś porozmawia i jakby umarła, to nie będzie leżała aż jej zwierzęta zaczną ją obgryzać z głodu. Ale nie wie jak zaplanować resztę życia.
- Boje się komuś przepisać dom za opiekę, nie chcę być na cudzej łasce – twierdzi – Nie wiem co mam zrobić, nie chcę zostawiać kochanych zwierząt w schronisku i iść gdzieś do domu opieki. Nie mam pieniędzy, by wynająć opiekunkę. Co się ze mną się stanie? Nie mogę spać, tylko o tym myślę. Nie wiem co robić. Ten mały domek to jedyne, co posiadam.
Jaki wybór na starość?
Najczęściej ludzie, którzy mają rodziny, decydują się na testament w zamian za opiekę. Majątek, lub jakaś jego część przechodzi na obdarowanego po śmierci właściciela. Taki testament spisuje się u notariusza i zawiera zapis windykacyjny, w którym rozporządza się, jaka konkretna osoba (zapisobierca) zostaje właścicielem określonego przedmiotu (np. domu, mieszkania, samochodu) w momencie otwarcia spadku, po śmierci spadkodawcy. Są wady tego rozwiązania, bo człowiek spisujący testament, może mieć trudności w uzyskaniu opieki i pomocy, jeśli spadkobierca nie chce albo nie potrafi zapewnić odpowiedniego wsparcia. Zwłaszcza jeśli senior będzie potrzebował specjalistycznej opieki medycznej. Sąd może uznać zapis w testamencie o dożywotniej opiece za nieważny, gdy zostanie udowodnione, że takiej opieki nie było. Ale starszy człowiek musi być na tyle sprawny, by taki proces przeprowadzić. Ta forma zapisu może także rodzić konflikty między spadkobiercami ustawowymi, czyli rodziną, a obdarowanym, którzy mogą walczyć o część majątku.
Innym rozwiązaniem jest darowizna, czyli przekazanie majątku, gdy jeszcze człowiek żyje. Wybrany beneficjent otrzymuje nieruchomość, pieniądze lub inne kosztowne rzeczy, w zamian za pomoc, opiekę czy pieniądze. Najczęściej obdarowany zobowiązuje się do zapewnienia dożywotniego utrzymania seniora. Czyli starszy człowiek będzie mieszkał w swoim domu do śmierci i ma mieć zapewnioną opiekę do końca swoich dni. Tu też istnieje ryzyko, że po przejęciu mieszkania, taki obdarowany może zostawić niepełnosprawnego seniora na pastwę losu, jeśli ten człowiek jest nieporadny i nie będzie w stanie walczyć o swoje prawa.
Na mocy umowy o dożywocie, senior może w zamian za podarowanie mieszkania, otrzymywać do swojej śmierci comiesięczną rentę. Kodeks cywilny dopuszcza również zamianę z opieki bezpośredniej dożywocia na dożywotnią rentę, jeśli strony nie będą w stanie ze sobą bezpośrednio funkcjonować. O zamianę zapisu musi wystąpić do sądu jedna ze stron. Dożywotnia renta, ma odpowiadać wartości tych uprawnień. Inny wariant zakłada też jednorazową kwotę pieniężną. To zależy od postanowień między dwiema stronami tego układu. Trzeba pamiętać, że umowę dożywocia można zawrzeć również z bliskimi, nie tylko z obcymi ludźmi.
Jest jeszcze opcja odwróconej hipoteki. To umowa finansowa, właściciel nieruchomości dostaje od banku regularne wypłaty pieniężne, w zamian za prawo do przejęcia nieruchomości po śmierci seniora.
Po podpisaniu takiej umowy nabywca nieruchomości (np. fundusz hipoteczny) zobowiązuje się do zapewnienia seniorowi dożywotniego prawa zamieszkiwania, które jest zabezpieczone poprzez ustanowienie służebności osobistej mieszkania. To prawo jest wpisywane do księgi wieczystej nieruchomości, co oznacza, że jest wiążące także dla jej przyszłych właścicieli.
Senior zyskuje dodatkowe pieniądze, przy jednoczesnym zachowaniu prawa do mieszkania do końca życia. To bank czyli fundusz hipoteczny, zajmuje się opłatą wszystkich należności takich jak czynsz. Ten koszt jest wliczany w wartość mieszkania, im dłużej senior żyje tym ten dług jest większy.
Jest jednak jeden problem – żaden polski bank nie świadczy takich usług.
— Prawdopodobnie ma na to wpływ zbyt wysokie ryzyko przedsięwzięcia. Nie bez znaczenia dla banku są również kwestie wizerunkowe. Zasady przyznawania specyficznego rodzaju kredytu reguluje ustawa o hipotece odwróconej, która weszła w życie 15 grudnia 2014 r. – czytamy na rynekpierowtny.pl
Czym innym jest renta dożywotnia w zamian za mieszkanie. Mogą ja podpisać osoby powyżej 65. roku życia, posiadające własną nieruchomość. Ale tu prawo własności przechodzi na instytucję finansową już w dniu podpisania umowy z seniorem. Rentę dożywotnią wypłaca fundusz hipoteczny. W przypadku renty dożywotniej nieruchomość staje się własnością świadczeniodawcy, a spadkobiercy nie mają do niej żadnych praw. Umowy podpisywane są z instytucjami finansowymi, które nie są pod nadzorem KNF.
Na ryzyko wynikające z takiej sytuacji zwracał już uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich:
"Przedsiębiorcy ci nie podlegają takiemu nadzorowi jak banki. Do tego wycena mieszkania w dużej mierze jest uznaniowa. W efekcie osoby, które podpisują takie umowy, są stroną słabszą, a prawo odpowiednio ich nie wspiera. Często są to osoby starsze, mniej zamożne i bez specjalistycznej wiedzy co do prawa i finansów. Łatwo im pomylić tę ofertę z bezpieczniejszą odwróconą hipoteką."
Jak wskazuje RPO, obecnie na rynku usług skierowanych do seniorów oferowane są w zasadzie jedynie umowy renty dożywotniej w zamian za przeniesienie własności nieruchomości. Uchwalenie ustawy o odwróconym kredycie hipotecznym stworzyło ramy prawne dla oferowania przez banki właściwej formy hipoteki odwróconej, jednak dotychczas formuła ta nie spotkała się z zainteresowaniem rynku.
Tam zaś, gdzie już wypracowano praktyki rynkowe, nadal brak ram prawnych, które zwiększyłyby bezpieczeństwo konsumentów — seniorów. W związku z tendencjami demograficznymi grupa społeczna dotknięta ewentualnymi nieuczciwymi praktykami będzie rosnąć.
Samotni, nieufni, ale z majątkiem
Jak podaje Związek Przedsiębiorstw Finansowych aż 4,7 proc. Polaków nie ma komu zostawić swojego majątku. Według danych GUS w Polsce jest obecnie blisko 10 mln seniorów, z tego wynika, że pół miliona starszych ludzi ma problem z wyznaczeniem osoby lub instytucji, która przejmie ich dorobek życiowy i zadba o nich gdy będą tego potrzebować.
Z badań wynika, że tylko co szósty starszy człowiek w Polsce spisał testament. A wśród wszystkich Polaków tylko 10 procent ludzi ma testament. Najczęściej Polacy nie przypuszczają, że może im się coś stać, wcześniej niż im się wydaje. Zwlekają z ostatnią wolą aż do końca. Brak planowania spadkowego pokazuje, że nasze społeczeństwo nie ma świadomości na ten temat. Z badań Związku Przedsiębiorstw Finansowych oraz Instytutu Rozwoju Gospodarczego Szkoły Głównej Handlowej, wynika, że dziewięciu na dziesięciu seniorów nie zabezpieczyło prawnie swojego majątku. To nie tylko brak zdecydowania, to także przekonanie, że nie ma czego przepisywać. Tak, według danych ZPF i IRG SGH, myśli aż 22,3 proc. procent badanych.
Według polskiego prawa, jeśli ktoś umrze i nie pozostawi testamentu, a nie ma ustawowych spadkobierców, to cały jego dorobek życia przejdzie na własność gminy. Tej, w której mieszkał przed śmiercią. W wypadku, gdy nie można ustalić takiej gminy, cały majątek trafia do Skarbu Państwa. Oznacza to, że cały dorobek życia seniora – nieruchomości, oszczędności, przedmioty codziennego użytku, a także wartościowe pamiątki – stają się własnością instytucji państwowych.
Źródła:
https://www.infor.pl/prawo/spadki/testament/6895037,pol-miliona-seniorow-ma-problem-nie-wie-komu-przekazac-majatek-co-zr.html
https://kancelaria-klisz.pl/mieszkanie-za-opieke-seniorze-sprawdz-czym-jest-umowa-dozywocia-w-zamian-za-opieke/
https://businessinsider.com.pl/prawo/podatki/mieszkanie-za-opieke-najwazniejsze-zasady-i-informacje/x35lgbm
https://www.kancelariamlynska.pl/przepisanie-majatku-za-zycia-na-jedno-z-dzieci/#:~:text=Innym%20sposobem%20przekazania%20maj%C4%85tku%20stanowi%C4%85cego,w%20mieszkaniu%20a%C5%BC%20do%20%C5%9Bmierci.
https://www.infor.pl/prawo/prawa-seniora/opieka-nad-seniorem/3093309,Opieka-nad-osoba-starsza-w-zamian-za-mieszkanie.html
https://murapol.pl/poradniki/w-jaki-sposob-dziala-odwrocona-hipoteka-wady-i-zalety-takiego-rozwiazania
https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-jak-chronic-seniorow-ws-przekazywania-mieszkan-za-dozywotnie-renty
https://rynekpierwotny.pl/wiadomosci-mieszkaniowe/renta-dozywotnia-w-zamian-za-oddanie-prawa-do-nieruchomosci/9779/
